Czy ZUS ma prawo żądać zwrotu świadczenia ?

Zasiłek chorobowy ulega przedawnieniu. Do zwrotu nienależnych świadczeń jest zobowiązana osoba, która je pobrała, a nie płatnik składek. ZUS może żądać zwrotu nienależnego zasiłku za okres nie dłuższy niż 3 ostatnie lata, ale dochodzić tych roszczeń może przez 10 lat.

Do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń zasiłkowych, wraz z odsetkami, zobowiązana jest osoba, która je pobrała, a jedynie w szczególnych przypadkach – płatnik składek. Świadczenia uważa się za nienależnie pobrane m.in., gdy zostały przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy o sus).

Pobrane świadczenia stają się nienależne m.in. w przypadku, gdy ZUS w stosownej decyzji zakwestionuje podleganie osoby do ubezpieczeń społecznych, a tym samym istnienie tytułu do tych ubezpieczeń. Skoro takiego tytułu nie było, pobrane zasiłki stają się nienależne i podlegają zwrotowi.

Ważne!

O tym, że zasiłki są nienależne ZUS stwierdza w stosownej decyzji, wydanej w odrębnym postępowaniu.

ZUS ma uprawnienia, by kontrolować zgłaszanie do ubezpieczeń. Może więc zweryfikować, czy stosunek pracy jako jeden z obowiązkowych tytułów jest faktycznie realizowany, a tym samym zbadać umowę o pracę pod kątem jej ważności. W trakcie kontroli ZUS może się bowiem okazać, że strony w istocie nie nawiązały stosunku pracy, a tym samym nie było zatrudnienia.

Sam fakt podpisania umowy o pracę nie wystarczy. Jeśli praca nie była świadczona przez zatrudnionego, to mamy do czynienia z umową o pracę zawartą dla pozoru (art. 83 § 1 Kodeksu cywilnego). Pozorność umowy o pracę będzie zachodzić także wtedy, gdy oświadczenia stron zawierają wprawdzie określone w art. 22 Kodeksu pracy elementy umowy o pracę – zobowiązanie pracownika do wykonywania pracy, a pracodawcy do wypłacania wynagrodzenia – jednak faktycznie strony nie zamierzały realizować obowiązków wynikających z umowy o pracę, mając świadomość tworzenia fikcji dla uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych (wyrok SN z 4 sierpnia 2005 r., II UK 321/04, OSNP 2006/11–12/190). Nieważność umowy o pracę zawartej dla pozoru skutkuje brakiem tytułu do ubezpieczeń, a tym samym prawa do pobierania zasiłków z tytułu, który nie zaistniał.

Osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest zobowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami. Natomiast płatnik składek zwraca nienależne świadczenia wtedy, gdy to on przekazał ZUS nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość (art. 84 ust. 6 ustawy o ssu). Płatnik składek nie jest zobowiązany do zwrotu takich świadczeń wówczas, gdy przepisy umożliwiają dochodzenie zwrotu od osoby, której świadczenie faktycznie wypłacono.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 6 sierpnia 2013 r. (II UK 11/13):

(...) obowiązek zwrotu wypłaconych nienależnie świadczeń z ubezpieczeń społecznych obciąża płatnika składek tylko wówczas, gdy brak jest podstaw do żądania takiego zwrotu bezpośrednio od osoby, której te świadczenia wypłacono, ponieważ nie można uznać, że pobrała je nienależnie w rozumieniu art. 84 ust. 2 tej ustawy. W przypadku zawarcia umowy o pracę dla pozoru są podstawy do uznania, iż wypłacenie „pracownikowi” zasiłku chorobowego nastąpiło w wyniku świadomego wprowadzenia przez niego w błąd organu rentowego. Fakt, że zgłoszenia danej osoby do ubezpieczeń dokonuje rzekomy pracodawca, nie oznacza, że rzekomy pracownik, wnioskując o zasiłki jako osoba ubezpieczona, nie wprowadza świadomie w błąd organu rentowego w rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej.

Sąd Najwyższy w uchwale z 16 maja 2012 r. (III UZP 1/12) wskazał, że ZUS nie może żądać zwrotu nienależnych zasiłków za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata, przy czym 3-letni okres obejmuje okres do ostatniej wypłaty (pobrania) nienależnego świadczenia. Wskazany okres nie jest terminem przedawnienia zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń zasiłkowych. Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności. Oznacza to, że ZUS może domagać się zwrotu zasiłku za 3 lata, ale może dochodzić tych kwot przez 10 lat.

UWAGA!

ZUS może jedynie żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, nie może natomiast żądać zwrotu odsetek od tychże świadczeń za okres od dnia ich wypłaty do dnia wydania decyzji, że dane świadczenie jest nienależne.

Serwis ZUSiK.pl